Μετά την άτυπη σύνοδο των υπουργών Άμυνας της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Κοπεγχάγη, οι υπουργοί Εξωτερικών συναντώνται σήμερα με μια ατζέντα που αποτυπώνει το βάθος και την πολυπλοκότητα των διεθνών προκλήσεων. Στο τραπέζι βρίσκονται τρία κρίσιμα ζητήματα: η πορεία του πολέμου στην Ουκρανία και η αντίδραση της Ένωσης απέναντι στη Ρωσία, ο διχασμός για τη Μέση Ανατολή και η συζήτηση για το πώς η Ε.Ε. θα μπορούσε να λειτουργεί πιο αποτελεσματικά σε ένα περιβάλλον συνεχών κρίσεων.
Παρότι οι συνεδριάσεις είναι άτυπες και δεν καταλήγουν σε επίσημες αποφάσεις, οι τοποθετήσεις και τα μηνύματα που θα διαμορφωθούν θεωρούνται κομβικής σημασίας για τα επόμενα επίσημα συμβούλια, όπου αναμένεται να ληφθούν δεσμευτικές αποφάσεις.
Η Ουκρανία στο επίκεντρο
Ο πόλεμος στην Ουκρανία, που διαρκεί ήδη περισσότερο από δυόμισι χρόνια, εξακολουθεί να αποτελεί το κυρίαρχο θέμα στην ευρωπαϊκή ατζέντα. Οι νέες ρωσικές επιθέσεις σε πόλεις της Ουκρανίας, αλλά και τα πλήγματα σε γραφεία της Ε.Ε. στο Κίεβο, έφεραν εκ νέου στην επιφάνεια το αίσθημα επείγοντος για μια συντονισμένη και αποφασιστική απάντηση.
Οι υπουργοί Εξωτερικών συζητούν την ενίσχυση του 19ου πακέτου κυρώσεων κατά της Μόσχας, το οποίο αναμένεται να οριστικοποιηθεί στις αρχές Σεπτεμβρίου. Στο επίκεντρο βρίσκεται το πάγωμα των ρωσικών περιουσιακών στοιχείων, που ανέρχονται σε δεκάδες δισεκατομμύρια ευρώ σε ευρωπαϊκές τράπεζες.
Η Ύπατη Εκπρόσωπος της Ε.Ε. για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής, Κάγια Κάλας, ήταν ξεκάθαρη: «Δεν μπορεί να γίνει λόγος για επιστροφή τους». Όπως σημείωσε, τα κεφάλαια αυτά πρέπει να παραμείνουν ως βασικό διαπραγματευτικό χαρτί στα χέρια της Ένωσης, ενώ παράλληλα εξετάζεται η χρήση των αποδόσεών τους για τη στήριξη της ουκρανικής οικονομίας και την ανοικοδόμηση των υποδομών της χώρας.
Η θέση αυτή βρήκε συμμάχους αρκετά κράτη-μέλη, αλλά και τον Δανό ΥΠΕΞ, καθώς η Δανία, λόγω της ευρωπαϊκής προεδρίας του τρέχοντος εξαμήνου, έχει αναλάβει τον ρόλο του «οικοδεσπότη» στις άτυπες συναντήσεις. Ωστόσο, παραμένουν επιφυλάξεις από ορισμένες χώρες που φοβούνται πιθανές νομικές εμπλοκές ή αντίποινα από τη Ρωσία σε ενεργειακό και εμπορικό επίπεδο.
Ο διχασμός για τη Μέση Ανατολή
Αντίθετα με το σχετικά ενιαίο μέτωπο στο ουκρανικό ζήτημα, η Μέση Ανατολή εξακολουθεί να διχάζει τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. Η επιδείνωση της ανθρωπιστικής κρίσης στη Γάζα και η αναζωπύρωση των εντάσεων στον Λίβανο και την Ερυθρά Θάλασσα έχουν φέρει εκ νέου στο προσκήνιο την αδυναμία της Ευρώπης να διαμορφώσει μια ενιαία στρατηγική.
Η κα Κάλας παραδέχθηκε ότι δεν υπάρχει κοινή ευρωπαϊκή θέση για τον πόλεμο στη Γάζα ή για την προσέγγιση απέναντι στο Ισραήλ και την Παλαιστινιακή Αρχή. Έτσι, η συζήτηση περιορίζεται σε ανθρωπιστικά ζητήματα, όπως η πρόσβαση βοήθειας στον άμαχο πληθυσμό και η προστασία των αμάχων, αφήνοντας σε δεύτερο πλάνο τις πολιτικές πρωτοβουλίες για μια ειρηνευτική διαδικασία.
Ο διχασμός αυτός δεν είναι νέος· αντανακλά τις διαφορετικές ιστορικές σχέσεις και προσεγγίσεις των κρατών-μελών. Χώρες όπως η Γαλλία και η Ισπανία τάσσονται υπέρ μιας πιο ισορροπημένης στάσης που θα αναγνωρίζει τις ανησυχίες των Παλαιστινίων, ενώ άλλες, όπως η Γερμανία, στηρίζουν πιο ανοιχτά το Ισραήλ. Το αποτέλεσμα είναι μια αδύναμη και αποσπασματική πολιτική που μειώνει την ευρωπαϊκή επιρροή στην περιοχή.
Η αναζήτηση μεγαλύτερης αποτελεσματικότητας
Πέρα από τα ζητήματα της Ουκρανίας και της Μέσης Ανατολής, ένα τρίτο θέμα που τίθεται στο τραπέζι είναι η ανάγκη ενίσχυσης της αποτελεσματικότητας των ευρωπαϊκών συμβουλίων. Σε μια εποχή όπου οι γεωπολιτικές κρίσεις διαδέχονται η μία την άλλη, από τον πόλεμο στην Ουκρανία έως τις εντάσεις με την Κίνα και τη συνεχιζόμενη αστάθεια στη Μέση Ανατολή, οι αργοί ρυθμοί λήψης αποφάσεων στην Ε.Ε. εγείρουν σοβαρά ερωτήματα.
Η συζήτηση επικεντρώνεται στο εάν και πώς μπορεί να περιοριστεί η ανάγκη ομοφωνίας σε ορισμένα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής, ώστε να αποφεύγονται τα βέτο που παραλύουν τη διαδικασία. Παράλληλα, εξετάζεται η δυνατότητα ενίσχυσης του ρόλου της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης και η καλύτερη συνεργασία με το ΝΑΤΟ, ειδικά στον τομέα της ασφάλειας.
Δεν είναι τυχαίο ότι οι άτυπες συναντήσεις της Κοπεγχάγης, αν και δεν παράγουν δεσμευτικές αποφάσεις, θεωρούνται κρίσιμες για την προετοιμασία των επόμενων επίσημων συμβουλίων. Εκεί θα κριθεί αν η Ε.Ε. μπορεί να μετατρέψει τη ρητορική της σε πράξη και να ανακτήσει αξιοπιστία στη διεθνή σκηνή.
Ένα σταυροδρόμι για την Ευρώπη
Οι σημερινές συζητήσεις στην Κοπεγχάγη αναδεικνύουν το διαρκές δίλημμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης: πώς θα μπορέσει να παραμείνει ενωμένη και αποτελεσματική σε έναν κόσμο που αλλάζει με ραγδαίους ρυθμούς.
Η Ουκρανία αποτελεί το σημείο όπου η Ένωση δείχνει ενότητα και αποφασιστικότητα, αλλά η Μέση Ανατολή αποκαλύπτει τα όρια της ευρωπαϊκής διπλωματίας. Την ίδια στιγμή, η ανάγκη μεταρρυθμίσεων στον τρόπο λήψης αποφάσεων καταδεικνύει ότι η Ε.Ε. καλείται να προσαρμοστεί σε μια νέα πραγματικότητα, όπου η ταχύτητα και η αποτελεσματικότητα είναι εξίσου σημαντικές με τις αρχές και τις αξίες.
Η επόμενη περίοδος θα δείξει αν η Ευρώπη μπορεί να αντεπεξέλθει στις προκλήσεις ή αν θα συνεχίσει να παραμένει θεατής σε ένα διεθνές σκηνικό όπου οι μεγάλες δυνάμεις –ΗΠΑ, Κίνα και Ρωσία– κινούνται με πολύ μεγαλύτερη ταχύτητα και αποφασιστικότητα.
